Ortadoğu’nun "açık hava müzesi" olarak nitelendirilen Suriye’de 2011 yılında başlayan iç savaş ülkenin kültürel mirasının yıkımını da beraberinde getirdi.
Antik şehirlerden, üç büyük dinin kutsal mekanlarına, Roma ve Haçlı yerleşimlerinden, tarih öncesi kalıntılara ev sahipliği yapan Suriye sayısız tarihi zenginliği ile Ortadoğu’nun ‘‘açık hava müzesi’’ olarak nitelendirilmişti.
2011’de artan çatışmalar ve radikal grupların ülkede hakimiyet kurması ile beraber ülkenin kültürel mirasları da ağır darbeler aldı. Suriye’nin insani trajedisinin yanında da tarihi mirasları rejim, muhalifler ve radikal gruplar tarafından talan edildi.
BM: En az 300 kültürel alan yok edildi
Savaş dördüncü yılını doldururken ülkedeki çatışmalarda birçok dini yapı, antik eser, eski tarihi şehir ve müze ağır hasara uğradı, yok edildi ve parçalanıp karaborsada satıldı.
Birleşmiş Milletler (BM) Suriye ve dünya tarihi için ölçülemez değeri olan en az 300 kültürel alanın yok edildiğini söylerken uydular ile ulaşılan görüntüler durumun vahim olduğunu vurguladı. BM Aralık ayında yayınladığı raporda kültürel miras alanlarından 24'ü tamamen yıkıldı, 104'ü büyük zarar gördü, 85'inde de orta derece hasar oluştuğu açıklandı.
Tarihi eserler radikal grupların gelir kaynağı
Çatışmaların dışında radikal örgütlerin tarihi eser kaçakçılığı da önemli bir sorun olarak ortaya çıktı. BBC'den Simon Cox’un Suriye’den kaçırılan tarihi eserler üzerine yaptığı araştırmada IŞİD’in satılan eserler için yüzde 20 vergi aldığını, ticareti kontrol ettiğini ve eserlerin en çok Halep Müzesi’nden çalındığını belirtmişti. Araştırmaya göre kaçırılan her eser için 500 bin dolardan 1 milyon dolara uzanan bir fiyat aralığı var.
En Ağır yıkım Halep’te
Suriye’de tarihi yıkım en ağır olarak 7000 yıllık tarihi ile Suriye’nin en eski yerleşim birimlerinden olan Halep’te gerçekleşti. BM’nin raporuna göre zarar gören 290 alanın 135'i Halep'te bulunuyor. Hükümetin hava saldırılarının yanı sıra özellikle kültürel zenginliği ile tanınan şehirde yer alan sinagoglar ve kliseler radikal gruplar tarafından talan ediliyor.
Emevi Camisi’nde büyük hasar
Emevi hanedanı tarafından 715 yılında, eski bir Bizans kilisesinin yerine kurulan Ümeyye Camisi minaresi Özgür Suriye Ordusu’na bağlı birlikler ile Esad güçleri arasındaki yoğun çatışmalar sonucu tamamen yıkıldı.
Dış cephesi de büyük hasar gördü.
Halep El Medine Çarşısı yandı
Halep’te 2012’inde yaşanan çatışmalarda tarihi El Medine Çarşısı’nın neredeyse tümü çıkan yakında kül oldu.
UNESCO Dünya Mirası listesindeki Eski Kent’in içinde bulunan çarşıda 1000’e yakın dükkan yandı.
Surp Kevork Ermeni Kilisesi yakıldı
2012 yılında Halep'te Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı Nor Küğ (Midan) mahallesinde bulunan Surp Kevork Ermeni Kilisesi ateşe verildi.
Olayın Özgür Suriye Ordusu tarafından yapıldığı iddia edildi. Kilisenin iç kısımları, ofis odaları ve sanat eserleri de yangında büyük zarar gördü.
Krak des Chevaliers hasar gördü
Humus'ta Lübnan sınırı yakınlarında bulunan ve dünyanın günümüze kadar korunmuş en önemli ortaçağ kalelerinden birisi olan Krak des Chevaliers (Şövalyeler Kalesi) de iç savaş sonucu ağır hasar gören dünya miraslarından.
Mart 2013’te Suriye Hava Kuvvetleri’nin düzenlediği operasyonlar sonucu iç kısmı ağır şekilde hasar gören kalenin kemerleri yıkıldı, Latince yazıtları ağır hasar gördü.
Apemela Antik Kenti talan edildi
Asi nehri kenarında MÖ 3. yüzyılda kurulan olan Apamea antik kenti muhalifler tarafından talan edildi. BM’nin uydu görüntüleri ile ortaya çıkardığı olayda Apamea'nın Roma döneminden kalan mozaikleri matkap, keski kullanılarak yerlerinden söküldü. Kolonların üzerindeki Jüpiter Tapınağı parçalanarak satıldı.
Palmira Antik Kenti tahrip edildi
“Çölün Gelini” adı ile anılan Palmira Sitesi anıtsal kemerlerini koruyabilmesine rağmen bazı arkeolojik kazı alanları tahrip edildi.
Bel Tapınağı’nın duvarları üzerinde kurşun ve yanma izlerine rastlandı ve Severus zamanından kalma kemer ve korint kolonlarının bulunduğu duvar yıkıldı.
Süryani Mirası yıkılıyor
Savaş ile beraber en çok zarar gören etnik gruplardan biri Süryaniler oldu. Irak’ta yakın zamanda IŞİD saldırının ardından Ninova’daki Arkeoloji Müzesini tahrip edilmiş ve Süryani kiliseleri yakılmıştı. Suriye’de de Özellikle IŞİD ve diğer radikal İslamcı örgütlerin hedefi olan Süryanilerin kültürel mirasları yok edildi.
Mayıs ayında Haseke’de 8. Yüzyıldan kalma Süryani heykellerini yok edildiği fotoğraflar medyaya yansıdı. Geçtiğimiz haftalarda IŞİD’in Til Hirmiz, Til Shamiram, Qabre Shamiye ve Til Khebish köylerine gerçekleştirdiği saldırılarda Til Hirmiz'de Suriye'nin en eski kiliselerinden biri olan Mar Bisho kilisesi ateşe verildi.
Jobar Sinagogu yok oldu
Geçen Mayıs ayında Şam’da hükümet ve muhalefet güçleri arasında yaşanan çatışmalarda Orta Çağ’dan beri ayakta kalan antik Jobar Sinagogu tamamen yıkıldı. Hükümet ile muhalefet güçleri olayı ile ilgili birbirini suçladı.
Binanın yıkımı ile birlikte binlerce dini, tarihi belge ve eser de yok olmuş oldu.
IŞİD Ermeni Kilisesi’ni yıktı
Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) geçen Eylül ayında Suriye’nin kuzeydoğusundaki Deyrizor kentinde 1990 yılında Ermeni Soykırımı anısında inşa edilen kiliseyi yıktı.
Her ne kadar 24 yıllık bir tarihi olsa da sembolik öneme sahip bir kiliseydi. (BZ/NV)
* Bu haberde APSA'nın (Suriye Mirasının Korunması) internet sitesinden, Birleşmiş Milletler'in Suriye'nin Kültürel Mirasının Korunması Raporu'ndan, BBC'den ve Besime Yücel'in Suriye’nin Kültürel Mirası Yok Olurken yazısından yararlanılmıştır.
