Babaları, anneleri ve ağabeylerince dövülen, akrabalarıyla veya çocuk yaştayken babaları yaşındaki adamlarla evlendirilip şiddet görmüş, yuvalarında bulamadıkları sevgiyi başka erkeklerde arayınca zina suçlaması altında ezilen, uyuşturucu ve cürüm batağına saplanınca veya dul kaldıklarında toplum tarafından dışlanmış kadınların durumu Müslüman dünyasında kanayan bir yara olmayı sürdürüyor.
Lübnan'ın Baabda hapishanesindeki kadınların drama yoluyla terapisini öngören Şehrazad Baabda'da adlı tiyatro/belgesel projesini yürürlüğe sokan yönetmen Zeina Daccache cezaevinden yola çıkarak ülkesinin, hatta “namus” kavramıyla kadınları ezen tüm toplumların genel bir portresini ortaya döküyor.
Açılışı Hollanda Kraliyet Başkonsolosluğunda 6 Haziran Cuma akşamı yapılan DOCUMENTARİST 7. İstanbul Belgesel Günleri kapsamında gösterilecek olan Şehrazad'ın Günlüğü (Scheherazade's Diary) adlı belgesel çekimlerin sona erdiği 2013 yılına kadar kadınları aile içi şiddetten koruyan kanunun yürürlüğe giremediği yanıbaşımızdaki Lübnan'dan yükselen bir çığlık, tıpkı demir parmaklıkların arasından uzaktaki denize seslenen tutuklu kadınınki gibi...
Müslüman toplumda kadın olmak
1001 Gece masallarındaki Şehrazad misali birbirinden özel hikâyelerini, samimi itiraflarını, çocukluk anılarını veya tamamıyla hazırlıksız yakalandıkları zifaf gecesiyle ilgili hatıralarını bizimle paylaşan Baabda cezaevindeki birçok kadını Zeina Daccache'nin tiyatro projesine heyecanla sarılırken görüyoruz.
Hapishanede iki ay boyunca dışarıdan gelen yakınlarıyla davetlilere 12 performans sunmalarının yanı sıra, oyunları boyunca çekilmiş görüntülerle mahkûmiyeti sona ererek cezaevinden çıkan bazı kadınların canlı performansından müteşekkil gösteri, dört duvar arasına sıkıştırılmış hayatlarını bir sene boyunca dış dünyaya taşımış.
Hakkında hâlâ bir mahkeme kararı olmamasına rağmen bitmek bilmeyen davalar, mütemadiyen ertelenen celselerle sonuçlandırılamayan soruşturmalar yüzünden yıllardır tutuklu olarak hapis yatan kadınlardan suçsuzluğu sonradan anlaşılacak adaletsizlik kurbanlarına, genç yaşta hapse girenlerden anneliğini çocuklarından uzak kaldığı için yaşayamayanlara, yakınları tarafından unutulanlardan mahpusluk bittiğinde dışarıdaki olası hayatlarından ümidi kesilenlere, geniş bir yelpazeyle karşı karşıyayız.
Kocasından gördüğü aşırı şiddet yüzünden intiharı düşünmüş olan bir kadın çocuğu uğruna bu fikrinden vazgeçtiğini anlatırken bir diğeri toplumun kadına reva gördüğü sabır taşı rolünden dem vuruyor. Ataerkil toplumun gözünde ilk günahı sekiz yaşındayken abisinin pantolonunu giyerek işlediğini aktaran bir diğeri, ikinci "kabahat"inin de bisiklete binmek olduğunu hatırlıyor.
İslam’a geleneksel anlamda bağlı olan başka bir kadınsa dans etmeyi sevdiği için lanetlendiğini, ama içinden geldiği gibi dans etmenin zevkinden de asla vazgeçmediğini bizimle paylaşıyor, hatta kameraların karşısında kıvırıyor...
Evdeki yasak, haksızlık, şiddet ve baskılardan bıkıp başka erkeklerle ilişkiye girenlerin konusu tartışılırken kocanın tatmin edemediği cinsel ihtiyaçlardan da tabii ki bahsediliyor; 80 dakikalık belgeselde ağır, hüzünlü veya öfkeli anları neşeli ve sevinçli sahneler takip ediyor. Duyguların en yoğun biçimde ortaya çıktığı dakikalardan bazıları ise, aile görüşmelerinde özlenen yakınlarına sıkıca sarılmaları.
Dubai Uluslararası Film Festivalinde FIPRESCI'nin en iyi belgesel ödülüne ve Muhr Arab Belgesel Özel Mansiyonuna layık görülen, Altın FIFOG'la taçlandırılan başarılı yapım kadın hakları konusundaki mesajını zarafetle iletirken, film boyunca Nikolay Rimski-Korsakov tarafından bestelenen ünlü Şehrazad'ın yumuşak ezgisine rağmen isyan duygularımın kabarmasına engel olamıyorum.
Belgesel sona erdiğinde içine girdiğim hüzünlü ruh halinde imdadıma bir diğer Lübnanlı sanatçı usulca yetişiyor; yakında Rachid Taha'nın Montreal konserinde sahne alacak Beyrut doğumlu şarkıcı Yasmine Hamdan'ın Samar klibini izliyorum; Jim Jarmush'un vampir filmi Sadece Âşıklar Hayatta Kalır'ın sonunda arzıendam eden şuh kadın da oydu, tavsiye ederim… (MT/AS)
* DOCUMENTARİST 7. İstanbul Belgesel Günlerinin programına buradan ulaşabilirsiniz.
