"Evren, Şahinkaya Davası"nda "12 Eylül" yargılanıyor mu?

Başlıktaki soruya bugün, olumlu bir yanıt vermek ne yazık ki mümkün görünmüyor. Darbeci Kenan Evren ile Tahsin Şahinkaya'nın sanık olarak yargı­lanmaya başladıkları davada ilk iki duruşma geride kaldı. Daha sanıklar duruşmaya getirilemedi. İddianame okunmadı. Davaya müdahil olmak isteyenlerin başvu­rularının değerlendirilmesi sürü­yor; başvuruların çoğu reddediliyor. Benim de içinde bulunduğum bir grup arkadaş "Evren, Şahinkaya Davası"na, 12 Eylül sonrasında açılan "Devrimci Yol Davası"nda yargılananlar adına müdahil olma talebinde bulunduk. Bunu her şeyden önce bizim tarihe karşı bir sorumluluğumuz olarak değerlen­dirdik.

Mahkeme, bizim bu başvurumu­zu son duruşmada, diğer pek çok müdahillik talebine yaptığı gibi, kabul etmeyerek aslında "Evren, Şahinkaya Davası"nda "12 Eylülü yargılamak", "12 Eylül faşizmiyle hesaplaşmak" diye bir derdinin olmadığını da göstermiş oldu.

Yetkili Ankara C. Başsavcı vekilliği­nin 2012/2 Esas 03.01.2012 tarihli iddianamesi ile sanıklar Evren ve Şahinkaya hakkında "Türkiye Cum­huriyeti Anayasası'nın tamamını veya bir kısmını değiştirmeye veya ortadan kaldırmaya ve Anayasa ile teşekkül etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni ortadan kaldırma­ya veya görevini yapmasına engel olmaya cebren teşebbüs etmek" suçlarından 765 sayılı TCK'nın 146, 80, 31, 33 maddeleri gereğin­ce sanıkların yargılanmalarının yapılarak cezalandırılmaları talep edilmiştir. İddianamede, uyarı mektubunun 02.01.1980 tarihinde Cumhurbaşkanı tarafından Baş­bakan Süleyman Demirel ve CHP lideri Bülent Ecevit'e iletildiği tarihin suç tarihinin başlangıcı olarak kabul edildiği ve 12.09.1980 tarihinde yapılan askeri darbenin 06.12.1983 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı'nın oluştuğu tarihi de kapsadığı belirtil­mektedir. Kısaca yargılanacakların suç tarihi, 1980-1983 yıllarını kapsa­yan bir süre ile sınırlandırılmıştır.

Bugün hayatta kalmış darbeci iki ge­neral ve parlamentonun feshedilmesiyle sınırlı tutulan bir süreci konu alan bu iddianame ile sürdürülecek bir davanın "12 Eylül Davası" olama­yacağı açıktır.

"12 Eylül"ün bir yüzü

Oysa, "12 Eylül", 80 öncesi ve son­rasıyla, tüm toplumumuzu, yönetim sistemimizi ve o günlerden bugüne süregelen yönetim anlayışımızı da ilgilendiren hayati bir olaydır. Hazırlığı yapılmış ve de başarılı olmuş bu darbe; öncesindeki 1977 1 Mayıs katliamı (36 ölü), 1978 İs­tanbul Beyazıt Meydanı katliamı (7 öğrencinin ölümü), 1978 Ankara Bahçelievler katliamı (7 gencin öldü­rülmesi), 1978 Maraş Katliamı (150 ölü), 1980 Çorum Katliamı (57 ölü), 70'li yıllarda binlerce gencin, dev­rimcinin, yurtseverin, aydının, bilim insanının, gazetecinin... öldürülmesi; sonrasında getirdiği 1982 Anayasası, yüzlerce antidemokratik kanunla­rı (YÖK'ü, Siyasi Partiler Kanunu, Seçim Kanunu, seçim barajı...), bin­lerce yönetmeliği, işkencehaneleri, faili meçhul cinayetleri, sıkıyönetim mahkemeleri, mahkumiyet ve idam kararları ile tüm bir toplumu ku­şatan, topyekûn bir işkence, eziyet operasyonudur.

Ülke çapındaki bu muazzam hak, hukuk ve özgürlük ihlalinin 80'li yıllardaki bilançosuna bir göz atıl­dığında: 650.000 gözaltı; 1.683.000 fişleme; 210.000 davada 7.000 kişi için idam istemi; 517 idam hükmü ve 50 infaz (18 sol görüşlü, 8 sağ görüşlü, 23 adli suçlu, l'i Asala militanı); 98.500 kişiye örgüt üyeliği suçlaması; cezaevlerinde yaşamını yitiren 299 kişi; 171 kişinin "işkencede" ölümü; 144 kişinin "kuşkulu", 14 kişinin açlık grevlerinde ölümü; 95 kişinin "çatışmada", 16 kişinin "kaçarken" öldürülmesi; 43 kişinin "intihar" sonucu ölümü; 388.000 pasaport talebine red; 30.000 kişinin sakıncalı diye işten, 14.000 kişinin vatandaş­lıktan atılması; 100 bin siyasi iltica; 937 yasaklı film; 24.000 derneğe, sendikaya yasak; işten atılan binlerce işçi, 4 bin öğretmen, bin üniversite öğretim üyesi; DİSK'e 1991'e dek faaliyet yasağı; 400 gazeteci için toplam 4.000 yıl hapis cezası istemi ve verilen 3.315 yıl hapis cezası; 39 ton gazete ve dergi imhası; gazetelere yüzlerce gün yayın yasağı, kitap yasaklamalar, topluca kitap yakmalar... uzayıp gider.

Bu nedenle 12 Eylül, sadece seçim­le işbaşına gelmiş parlamentoyu görevinden alıkoymaktan ibaret bir hükümet darbesi olarak görülemez. Öncesiyle sonrasıyla milyonlarca insana işkence yapıldığı, cinayetlerin işlendiği, bütün bir topluma, bütün ülkeye ve halkına karşı tarihinin en büyük kötülüklerinin yapıldığı bir dönemdir.

12 Eylül'ün bir diğer yüzü

12 Eylül darbesi, ülkemizde emper­yalist güçler ve yerli egemen sınıf­lar tarafından uygulatılmakta olan ekonomik programın bir parçası­dır. Ülkemizde yaşanan bunalımın gittikçe derinleşmesinin bir sonucu olarak iyice sarsılan mevcut sömürü düzeninin ABD emperyalizminin Ortadoğu'daki çıkarları doğrultusun­da, restorasyonu ve yeniden disipline edilerek rayına oturtulması operas­yonudur. Türkiye'deki yönetim biçi­mi ve anlayışının askeri bir açık faşist diktatörlük haline dönüşmesidir. 12 Eylül, ülke yönetiminin sivilleri devri sonrasında da getirdiği 82 Anayasa­sı'yla, antidemokratik yasalarıyla, bu yasalarla yapılan parlamento seçim­leri ile yönetim anlayışı ve mantı­ğıyla günümüzde de devam eden bir süreçtir.

Mahkemenin müdahillik talepleri­nin büyük çoğunluğunu reddetmesi aslında 12 Eylül mantığının günü­müzde devam ettiğinin de bir göster­gesi sayılmalıdır. Bu davanın, baştan itibaren söylediğimiz gibi, iki darbe­cinin sembolik olarak yargılanacağı bir dava olmaktan öteye gidemeyece­ği şimdi çok daha açık olarak görüle­bilmektedir.

12 Eylül darbesinden sonra açılan Devrimci Yol davasının uzun yıllar cezaevinde kalan ve benim de içinde bulunduğum 7 kişi adına davaya ka­tılma dilekçelerimizi verirken adliye önünde açıklama yapan avukatları­mız Halis Yıldırım ve Sabri Kuşkon­maz, "12 Eylül darbesinin iktidara karşı değil, halka karşı yapıldığının" altını çizerek "İktidar figürleri değiş­se de temelde egemenlerin iktidarı 12 Eylül öncesinde, 12 Eylül'de, son­rasında ve şimdi de değişmemiştir. Değişen kişiler ve yönetimlerdir" tespitini de belirtmişlerdir.

Evren, Şahinkaya yargılamasının, 12 Eylül'ün aklanmasına dönüştürülme­si tehlikesine dikkat çeken avukat­lar: "Bu tehlikenin önüne geçmenin koşullarını yaratmak için, darbenin gizli ve görünür tüm sanıklarının mahkum olması ve tüm dünyaya ye­niden teşhiri için, katılma dilekçesi veriyoruz" demişlerdir.

Biz de, bu yargılamanın "12 Eylül" ile bir "hesaplaşma" olmadığını, gerçek bir hesaplaşmanın nasıl olması ge­rektiğini göstererek; yeni neoliberal rejimin kendisini aklamasına mey­dan vermemek için ve 12 Eylül'ün arkasındaki ve günümüzde de süren Türkiye gerçeklerini bir kez daha açıklamak için davaya müdahil olduk.

Ve günümüzde "12 Eylül"lü Türkiye gerçeği

Türkiye yaklaşık otuz yıldır ekono­mik yapısından siyasi, idari, askeri yapılanmalarına kadar uluslararası sermayenin yeni dünya düzenine entegrasyonu doğrultusundaki bir dönüşüm ve değişim sürecinin için­dedir. Bu süreçteki bütün iktidarların politikaları temelde aynı doğrultuda olmuştur. Bütün sorunlar yeniden ortaya dökülerek bu sürecin özellik­leri çerçevesinde çözüm arayışlarına girilmiştir.

Sovyetler Birliği'nin çözülmesinden sonra ABD o zamana kadarki soğuk savaş politikalarını terk etmiştir. Bizim gibi ülkelerde askeri darbeleri sola karşı kullanma ihtiyacı kalma­mıştır. Orduları darbeci gelenekten uzaklaştırarak bir tür "demokrasi", liberal demokrasi projesine yönelinmiştir. Bu, neoliberal politikaların üst yapısını kurma açısından olağan bir gelişmedir. Devlet yapıları, ana­yasal düzenler, hukuki düzenler buna göre düzenlenmektedir. AKP iktidarı da on yıldır sürdürdüğü politikala­rıyla, bir yandan ekonomiyi uluslararası sermayenin yeni yönelimleri doğrultusunda liberalize ederken, bunun önündeki engelleri de ortadan kaldırarak buna uygun üst yapıyı kurmaya çalışmaktadır.

Şu unutulmamalıdır: Ülkemizde darbeler yapan ordu NATO'ya bağlı bir ordudur. NATO, ABD emperyaliz­minin denetiminde ve ABD emperya­lizminin politikalarını uygulayan bir kurumdur. Bütün darbeler Türki­ye'deki düzenin korunması için ege­men sınıflar çıkarma ama en çok da ABD'nin bölge politikalarına uygun olarak gerçekleşmiştir. Amerika'nın, emperyalizminin, yerli burjuvazinin rolünü hesaba katmaksızın yaşa­nanların ve darbelerin tam olarak anlaşılması mümkün değildir.

Ülkemizde bugün kimi çevreler­ce, diğer askeri darbelerde olduğu gibi 12 Eylül darbesi de sadece halk tarafından seçilmiş bir iktidara karşı yapılan askeri müdahale çerçeve­sinde değerlendirilmektedir. Oysa Türkiye'nin son yarım yüz yıldır ya­şadığı askeri darbeler gerçeği, Soğuk Savaş dönemi koşulları içinde belir­lenmiş devlet sisteminin bir parçası­dır. İster seçimle gelmiş hükümetler olsun, ister askeri darbe yönetim­leri, aynı baskıcı devlet sisteminin birbirini tamamlayan iki unsurunu oluşturmuş, egemen sınıflar ve em­peryalist güçlerin çıkarları gerektiği zaman birbirini ikame edecek şekilde işlev görmüştür. Soğuk Savaş poli­tikalarının bir parçası olarak örgüt­lendirilmiş baskı mekanizmaları, kontrgerillanın sivil yapılanmaları, seçimle işbaşına gelmiş hükümet­ler döneminde de askeri dönemleri aratmayacak şekilde icraatlarını sür­dürmüş, sol muhalefet hareketlerine karşı yasadışı bir baskı mekanizması olarak çalışmıştır. Askeri darbeler çoğunlukla bunların yetersiz kaldığı noktada devreye sokulmuştur. Türkiye'deki askeri darbeler sorunu­nu seçimle işbaşına gelen hükümet­lere karşı ordunun müdahalesinden ibaret bir sorun olarak, bir askeri ve­sayet meselesi olarak gören/gösteren anlayışlar sadece askeri darbelerin değil, bütün sistemin sınıfsal temel­lerini de gizlemektedir.

Bu anlayışa sahip olanlar, 12 Eylül öncesinde yaşanan bütün olay ve gelişmelerin darbeciler tarafından müdahale ortamını hazırlamak için düzenlendiğini ileri sürmektedir. Bunlara göre 12 Eylül öncesinde ül­kede yaşanan her şey darbeciler tara­fından tertiplenmiş (!); "aynı silahla öğleden önce sağcılara solcuları, öğleden sonra da solculara sağcıları vurdurmuşlardır(!)."

Bu iddialarına kanıt olarak da "12 Eylül günü darbe olur olmaz bütün olayların bıçakla kesilir gibi kesildiği"(!) yalanını ileri sürmektedirler. "Evren, Şahinkaya Davası" iddiana­mesi de aynen bunu söylemektedir!..

"12 Eylül" ile gerçek bir hesaplaşma sürmeli, sürdürülmelidir

Evet, 12 Eylül faşizmi ülkemize ve halkımıza karşı büyük bir suç işle­miştir. Yüz binlerce insan işkence görmüş, cezaevlerine atılmış, bir nesil yok edilmiş, bu ülkenin bütün geleceği karartılmıştır. Bu yüzden "Evren, Şahinkaya Davası" ne kadar sembolik bir dava olursa olsun, bir dönemin acısını çekmiş insanların yüreğini biraz olsun soğutacak bir gelişme olarak görülmeli; "Evren, Şahinkaya Davası"na karşı ilgisiz ka­lınmamalıdır. Darbecilerin ve onların resmi, sivil destekçilerinin yargılan­ması, haksız mahkûmiyetler ve idari kararların bozulması; af, iade-i itibar ve tazminat yoluyla gelebilecek olan adalet isteklerine devam edilmelidir. Öte yandan, "12 Eylül" ile gerçek bir hesaplaşma mücadelesi, 1982 Anaya­sası başta olmak üzere darbenin ge­tirdiği hukukî ve idari sistemlerinin devamı olarak bugünkü sermayenin istekleri doğrultusunda restoras­yonu süren yeni neoliberal düzene karşı mücadeleyle birleştirilerek sürdürülebilirse anlamlı bir sonuca ulaşabilecektir.

Başta Kenan Evren olmak üzere 12 Eylül darbecileri, bugün ülkede yaşa­nan bütün olumsuzlukların sorumlu­su olarak halkın vicdanında şimdiden mahkûm olmuştur. Ne kadar göster­melik bir yargılamayla gerçekler ört­bas edilmeye çalışılacak olursa olsun, tarih de bu kararı onaylayacaktır. (AD/YY)

* Bu yazı baraka dergisinin (İstanbul ODTÜ Mezunları Derneği yayını) Mayıs-Haziran 2012 sayısından alınmıştır.