Aşiq u Maşuq

İki yıl önce hayatını kaybeden Agos Gazetesi Ermenice sayfaları editörü Sarkis Seropyan'ın Ermenice kaynaklardan derleyerek Türkçeye çevirdiği ve üç masalı bir araya getiren kitabı "Aşiq û Maşûq Ermenice Kaynaklardan Kürt Ermeni Aşk Masalları" Aras Yayıncılık'tan çıktı.

Kitapta Karekin Episkopos Srvantzdyants’m yazıya döktüğü “Sare Sipane veya Siyamanto ile Xıçezare” (1884) ve Vrtanes Papazyan’m “Lur da Lur” (1904) metinleri kayıtlara Kürt masalı olarak geçerken, Sarkis Hayguni’nin yayımladığı “Kral Lusig ve Sedev Hovig” (1900) ise Dersim’den derlenmiş ve Seropyan’ın, “Ne Kürt, ne Ermeni, ne Alevi masalları kategorisine dahil edebildim” diye andığı, anlatıcının ağzında Ermenilere özgü öğelerle bezenmiş olsa da muhtemelen ortak kültüre ait bir masal.

Kitabın resimlerini Zeynep Özatalay yaptı, Hulusi Nusih Tütüncü tasarladı.

Seropyan'ın Kasım 2013'te kaleme aldığı ve kitabın girişinde yer alan yazısını yayımlıyoruz:

Kardeş masallar

"Coğrafyamızın kadim halklarının gelenek ve göreneklerini, başka bir deyişle kültürlerini şimdilerde yazılı edebiyattan okuyup izleyebiliyoruz. Ancak bu örneklere ulaşabilmek için ya sözü edilen halkın dilini bilmemiz, ya yazılı metinlerin başka dillere çevrilmiş olması, ya da mensubu olmadığımız bir halkın dilini okumayı öğrenmemiz gerekiyor.

Meseleyi Doğu Küçük Asya ve Mezopotamya coğrafyası özelinde ele aldığımızda, örneğin çiviyazılı kitabelere kaydedilmiş edebiyat eserlerine baktığımızda, masal ve efsanelerin tamamının çözülmüş, farklı dillere çevrilmiş ve meraklısına sunulmuş olduğunu görüyoruz. Örneğin İran kültürü ve edebiyatını, masallarını farklı dillere yapılmış çevirilerinden izlemek mümkün. Buna karşın Asur uygarlığının vârislerinden, coğrafyamızın kadim toplumlarından Süryanilerin, edebiyatına, bir başka deyişle tarihine sahip çıkılmamış olması ciddi bir talihsizlik.

Yine coğrafyamızın köklü halklarından Kürtlerin yazılı edebiyatı konusunda söylenecek pek fazla şey bulunamaması, muhtemelen onların çağlar boyu özgün bir alfabeye sahip olamamasından kaynaklanıyor.

Ermeni edebiyatı ise, Ermeni alfabesinin icat edildiği 5. yüzyıldan itibaren azimle yazıya dökülmüş, dahası bazı önemli dini ve tarihi konular başka dillerden çevrilerek halka sunulmuştur. Buna rağmen, Ermeni yazısının icadından önce de köklü bir Ermeni edebiyatının var olduğunu, gelişmiş bir Ermeni dili ve dilbilgisi yapısının mevcudiyetini biliyoruz. Zira 5. yüzyıldan itibaren Ermeni tarihi yazarları, farklı dillerden yaptıkları alıntı ve çevirilerin yanı sıra, ‘sözlü edebiyat’ (ankir panahisutyun) tabiriyle adlandırılan ve halk ozanlarının (aşuğ) ağızdan ağza aktardığı metinleri de yazıya geçirip bunların günümüze ulaşmasına aracılık etmişler.

Özetle, günümüzde Ermeni dilini okuyabilenlerin yararlanabileceği epey geniş bir kaynak havuzu mevcut. Bunun yanı sıra Ermenice okuyamayanlar için de yabancı dillere çevrilmiş edebi örneklere rastlanabiliyor edebiyat dağarcığında.

Elimizdeki kitapçığa dönecek olursak, konumuz ‘Kürt edebiyatı’, ya da bildiğimiz kadarıyla yazıya dökülenlerin sayısı pek fazla olmayan ‘Kürt masalları’ olup, onlar da doğal olarak ağızdan ağza değişmiş, çıkış kaynağından farklılaşmış. Örneğin, iyi bilinen bir Kürt masalı olan ‘Siyabent ve Xece’nin Türkçe yayımlanmış metniyle, burada yer verdiğimiz, Muşlu rahip Karekin Srvantzdyants’ın 19. yüzyıl sonunda (1884’te) yayımladığı Ermenice metin arasındaki belirgin farklılık, dikkatlerden kaçmayacaktır. Seyahat notlarını kitap haline getiren Srvantzdyants, Ermeni sözlü edebiyatı derlemelerinden birinde yer verdiği ‘Siyamanto ile Xıçezare’nin ‘Kürt masalı’ olduğunu eklemeyi unutmamış.

Bir diğer Ermenice Kürt masalı, Van kökenli araştırmacı yazar Vrtanes Papazyan’ın kaleminden aktarılan ‘Lur da Lur’. 1904’te yayımlanan ve Türkçeye çevirerek sunduğum bu masalın veya bir versiyonunun Kürtçesini bilen birine bugüne kadar rastlayamadım.

Son sırada, Los Angeles’a yerleşmiş bir kitap kurdunun 2012 yılında “Sen bunu seversin!” diyerek armağan ettiği ‘Kral Lusig ve Sedev Hovig’ adlı küçük bir kitap var. Dersimli bir çoban kız ile genç bir kralın aşk masalı yer alıyor kitapta. Ancak Minas Papar/Baba adında Dersimli bir Ermeni tarafından 19. yüzyılda anlatılmış olan ve Sarkis Hayguni’nin kaleminden, Vağarşabad’da (Eçmiadzin - Ermenistan) 1900 yılında yayımlanmış bu masalı, ne Kürt, ne Alevi, ne de Ermeni masalları kategorisine dahil edebildim ve şahsen ‘Küçük Mezopotamya’ adını yakıştırdığım dağlar ülkesi Dersim coğrafyasıyla bölge tarihine temas eden uzun soluklu bir ‘Dersim kardeş masalı’ olarak sunmayı yeğledim.

İşte bu nedenledir ki, iki Kürt masalıyla harmanlayarak ‘Kardeş Masallar’ diye kaydettiğim bu dosyayı Kürt edebiyatı dostlarına, Dersimli Ermenilere ve halkların bir arada yaşaması için mücadele edenlere armağan ediyorum. Sarkis Seropyan" (NV)

* Aşiq û Maşûq: Ermenice Kaynaklardan Kürt Ermeni Aşk Masalları, Derleyen ve Çeviren Sarkis Seropyan, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2017, 125 sayfa.