Bülent Somay'dan "Çokbilmiş Özne" Eleştirisi

Bilimkurgu ve psikanaliz alanındaki çalışmalarıyla tanıdığımız akademisyen, çevirmen ve müzisyen Bülent Somay'ın son kitabı "Çokbilmiş Özne", temmuz başında Metis Yayınları'ndan yayımlandı.

"Çokbilmiş Özne"yi, Somay'ın 1999- 2008 yılları arasında yazdığı, Defter, Birikim, İletişim Yayınları'nın hazırladığı Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce dizisinin 8. kitabı ve Cogito'da Türkçe yayımlanan makaleleriyle elektronik Euro-zine dergisinde İngilizce, Wespennest dergisinde Almanca ve Uluslararası Žižek Çalışmaları Dergisi'nde İngilizce olarak yayımlanan makaleleri oluşturuyor.

Bazı makaleler, yazar tarafından yeniden düzenlenerek değişikliğe uğratılmış; dil ve üslup birliği için yeniden çevrilmiş. İngilizce yazılan makaleleri Didem Kizen Türkçe'ye çevirmiş. Kitabın esas tartışmasını oluşturan "Radikal İkirciklilik Üzerine" ve "Madunların Küstahlığı" ise daha önce yayımlanmamış "en yeni" makaleler olarak kitabı başlatıp bitiriyor.

"Halk için halka rağmen"

Giriş olarak yer alan "Bilmediğini Bilmeyen Özne" kitaptaki makaleler hakkında genel bilgi sunarken, kitabın oluşum nedenini de açıklıyor. 2008 yılının gündeminde önemli bir yer tutan türban, ılımlı-ılımsız İslam ve liberallik tartışmalarına bir açıklama getirmek ve bu tartışmaları Marksizm perspektifinden ele almak için yazılan kitap, Somay'ın bir önceki kitabını bitirdiği yerden başlıyor.

Bu açıdan, psikanaliz ve felsefeyle ilgili bu iki kitabı birlikte okumak anlamlı olabilir. Bir bilme piramidi üzerinden, bilenler ve bilmeyenler hiyerarşisine ışık tutan yazar, Fransız devriminin ünlü "halk için halka rağmen" cümlesinin mucitleri Jakobenleri "Lyons Celladı" olarak ‘bilinen' Joseph Fouché'nin hikâyesi üzerinden anlatıyor.

"Bildiğini bilmemek" - "bilmediğini bilmemek"

Zorunlu bir skolastisizme maruz kaldığımızda tartışmaları birbirine karşıtlık oluşturacak iki kutup halinde algılamamız gerektiğini de belirten yazar Žižek'ten alıntılar yaparak bilme fiiline yüklenen anlamı açıklıyor.

Zihne, "düşünen/ bilen şeye" hem nesne hem özne anlamı yüklenerek bu iki bilme halini konuştuğumuzu ifade eden yazar; Žižek'in ABD Savunma Bakanı Rumsfeld'e yazdığı yazıdan bahsederek "bildiğini bilmemek" kavramını "bilinçdışı" olarak açıklıyor.

Lacan'ın "kendini bilmeyen bilgi" olarak tanımladığı bilinçdışı kavramını ulaşılamayan (bastırılmış) bilgi olarak ifade eden Somay için bu tür bir bilgi özellikle bilmediğimizi bilmediğimiz şeyler için çok yararlı.

Buradan yola çıkarak Lacan'ın bir başka psikanalitik terimi olan "Gerçek" kavramını ele alan yazar, bu anlamda "bilmediğini bilmemek" kavramının Lacan'cı anlamda "Gerçek"e tekabül ettiğini söylüyor. "Gerçek" ve fantazi arasındaki geçiş sınırını da anlatan Somay teorisini, mutlak bilme ve bilgi yerine "radikal ikirciklilik" kavramı üzerine kuruyor.

Modernizm postmodernizme karşı

Kitapta üç ana tema var:

1. Bilinebilirci Aydınlanma anlayışına karşı duran rölativist, bilinemezci postmodernist anlayışın oluşturduğu ikili karşıtlığın kapalı yapısının eleştirisi

2. Türkiye'de Fransız Devrimi yapısını model alan ve kısaca 'sol' denilen artık iç tutarlılığını kaybetmiş kesimin sosyalist, komünist ve Marksistler için yeni bir varoluş tanımı yaparak kendini ulus devletler, sınıflar ve tabalar karşısında yeniden tanımlaması gerekliliğinin belirtilmesi

3. Bu varoluş tarifinde yapısal olarak 'madun' diye adlandırılan toplumsal tabakaların değil, günümüzde aldığı yeni yapısal ve biçimsel özellikleri yeniden tanımlamak kaydıyla işçi sınıfının kendisinin temel alınması gerekliliğinin ifadesi.

"Bir Garp Mukallidi Züppe'nin İtirafları", "Gerçeğin Çölüne Hoşgeldiniz" ve ek olarak kitapta yer alan "Bir Topluiğnenin Başında Kaç Devrimci Fail Dans Edebilir?" makaleleri özellikle dikkate değer.

Güncel tartışmaları derinlemesine ve başka bir bakış açısından yeniden düşünmek ve "bilmediğini bilmek" için "Çokbilmiş Özne" zihin açıcı bir kitap. Geçmişten günümüze gelen sorunlar ve tartışmaları, farklı ve şiddetle gerekli "kavramlar ve bakış açıları" eşliğinde okumak ve kendi "çokbilmişliğimizin" eleştirisini yapmak için de iyi bir çalışma.

1983'ten itibaren Virgül, Birikim, Defter, Akıntıya Karşı, Zemin ve Demokrat dergilerine deneme ve makaleler yazan Somay'ın daha önce Metis Yayınları'ndan yayımlanmış dört kitabı daha var: Geriye Kalan Devrimdir (1997), Şarkı Okuma Kitabı (2001), Tarihin Bilinçdışı (2004) ve Bir Şeyler Eksik (2007). (YK/TK)

"Çok Blmiş Özne"
Bülent Somay
Metis Yayınları, Temmuz 2008, 208 sf.