Kapitalizmin Krizi veya Otuz Yıllık Yalanın Sonu

Önce bir yalan ürettiler. Ürettikleri yalanın adı neoliberalizmdi. Bu amaçla bazı büyük Üniversiteler ‘pilot bölge’ seçildi. Yalanı üreten iktisat profesörlerine peş peşe Nobel Ödülü verildi. Yalanın inandırıcı olması için yalancının itibarlı olması gerekirdi. Malûm, ‘sıradan birinin’ yalanına insanları inandırmak kolay değildir. Fakat yalan üretme işi sadece bir kaç üniversiteye ve piyasacı bir-kaç iktisat profesörüne bırakılamazdı. Bu amaçla ‘uluslararası’ denilen emperyalist örgütler [Dünya Bankası, IMF, Dünya Ticaret Örgütü, OECD, vb.] seferber edildi.

Bunlarla da yetinilmedi, büyük çokuluslu şirketler ve devletler tarafından finanse edilen bir sürü dernek, vakıf, araştırma enstitüsü ve tam bir ideolojik savaş makinesi olan think-tank'ler devreye sokuldu... Fakat yalanın üretilmesiyle iş bitmiyordu, yalanın büyütülmesi ve yayılması da gerekiyordu. Bu amaçla medya seferber edildi. Geriye üretilen ideolojik tezlerin politikayla/politikacılarla bağının kurulması gerekiyordu ki, 1979-80 den itibaren bu eşik de aşıldı. Artık yalancıların tek düşünce mertebesine yükselttikleri neoliberalizm denilen ideolojik söylem hikmetinden sual olmaz bilimsel hakikatler olarak sunulabilirdi... Ve sunuldu...

Yalan kutusunun içindekiler

Peki yalan kutusunda neler vardı? İleri sürülen argümanlar özetle şöyleydi: Ekonomik sorunların kaynağında ekonomiye aşırıya vardırılmış devlet müdahaleleri var. Eğer devlet ekonomiye burnunu sokmazsa, yerli-yersiz müdahale etmezse, kaynak israf etmezse, kaynakların kullanımı kendi kendini düzenleyen piyasaya bırakılırsa, işler yoluna girecektir. Ekonomik büyüme istikrara kavuşacak, işsizlik diye bir şey kalmayacak, enflasyon belası ilelebet gündemden çıkacaktır...

O halde devlet asli fonksiyonları [güvenlik, adalet, alt-yapı yatırımları, vb.] dışına çıkmamalıdır. Oysa bu dünyada kendi kendini düzenleyen piyasa diye bir şey mümkün değildir. Böyle bir anlayış kapitalizm ve onun temel eğilimlerinden ve işleyiş mekanizmalarından bihaber olanlara mahsus bir kuruntudur.

Mümkün değil

Birincisi, kapitalizm koşullarında kendi kendini düzenleyen piyasa mümkün değildir, dolayısıyla devlet müdahalesi olmadan ne piyasa diye bir şey varolabilir ne de işleyebilir; ikincisi devlet ve kapitalizm bir ve aynı şeydir...Kapitalizm varsa devlet de var ya da visa versa... O halde sorun ne idi? Bunca yalan ve bunca çaba ne içindi? Elbette sorun devletin ekonomiden elini çekmesi değildi, zaten ‘eli oradan çıkarmak’ mümkün değildir. Testiyi kırmadan içindekini çıkarmanın mümkün olmadığı durumdaki gibi...

Amaç sermayenin önünü açmak, kâr oranlarını restore etmenin, daha çok kâr etmenin koşullarını yaratmaktı. İşte devlet bu amaç için, sadece bu amaç için müdahale eder hâle getirilmeliydi. Bunun anlamı, bundan böyle devlet sadece sermayenin tek yanlı çıkarını gözetecek ve o amaçla müdahale edecek demekti. Durum tam da böyleydi ama retorik farklıydı.

Başka türlü ifade etmek istersek, devlet sermayenin hareketini zorlaştıran düzenleme ve uygulamaları tasfiye edecek, işte işçileri, küçük köylüleri, mütevazı toplum kesimlerini, vb. gözeten sosyal ve ekonomik amaçlı müdahale ve düzenlemelerden uzak duracak. [unutmamak gerekir ki, söz konusu düzenleme, politika ve uygulamalar birileri tarafından bahşedilmiş de değildi, uzun ve zorlu mücadeleler sonucu kazanılmış mevzilerdi...]

Üç slogan

Bu amaçla yapılması gerekenler de üç sloganla ifade ediliyordu: Liberalizasyon, deregülasyon/dereglemansyon ve privatizasyon.

Bunlardan birincisi olan liberalizasyon, spekülatif olanı da dahil sermayenin hareketine konan engellerin ve düzenlemelerin tasfiye edilmesi, sermayenin istediği yere istediği gibi girip çıkabilmesi, hiçbir kısıtlamaya muhatap olmaması, kimseye hesap vermemesi; deregülasyon/dereglemantasyon sermayenin tek yanlı çıkarı dışında kalan alanlardaki ekonomik ve sosyal amaçlı düzenleme ve politikaların tasfiyesi demeye geliyor.

Bunu sosyal nitelik taşıyan düzenlemelerin ve kamu hizmetlerinin tasfiyesi olarak da okuyabilirsiniz. Sermaye bu alanda harcanan kaynağa el koymak için böyle bir ideolojik manipülasyona ihtiyaç duyuyordu. Üçüncüsü olan privatizasyon da ekonomik amaçlı devlet işletmeleriyle, kamu hizmetlerinin özelleştirilmesi demek.

Devlet mülkiyetindeki işletmelerin özelleştirilmesi sermayeye bir değerlenme imkânı yaratırken, kamu hizmetlerinin özelleştirilmesi de sermaye için bir taşla iki kuş vurmak anlamına geliyor. Bir kere böylece sermaye daha az vergi verme olanağına kavuşuyor [kamu hizmetlerinin finansmanı vergilerle yapıldığına göre], ikincisi de önemli bir değerlenme alanına kavuşuyor. Daha önce sermayenin değerlenme alanı dışında kalan eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, belediye hizmetleri, vb. büyük kârlar vadeden bir değerlenme alanı haline geliyor.

Kapitalizmin yapısal kriz dönemi sonrasında [1974-1975] asıl amaç sermayeye bir değerlenme alanı açmak olduğu halde, kamu hizmetlerinin verimsizliği ve devlet iktisadi kurumlarının müsrifliğine dair sayısız yalan üretildi. Enflasyonunun başlıca müsebbibi olarak gösterildi, vb...

Peki o zaman neden kriz?

O halde şu soru akla gelecektir: Sermayenin önü onca yıl bunca açılmışken, koskoca dünyanın tüm beşeri ve doğal kaynakları sermayenin sömürüsüne, yağma ve talanına sonuna kadar açılmışken, kapitalist sınıf ve çevresi insan havsalasını zorlarcasına ve ancak skandal kelimesiyle ifade edilebilecek akıl almaz derecede zenginleşmişken ve bütün bu çılgınlığın faturası işçilere, küçük köylülere, mütevazı insanlara, mülksüzlere, yeryüzünün lanetlilerine çıkarılmışken ve bu da devasa ekolojik ve toplumsal kötülükler pahasına gerçekleşmişken, kapitalizm neden krize giriyor ve daha fazlasını istiyor?

Bu sorunun cevabını verebilmek için kapitalizmin mantığını, işleyiş, ‘yasalarını’ ve temel eğilimlerini hatırlamak gerekir. Zira, söz konusu mantık ve işleyişe dayalı kapitalist sistem, ancak krizlerle yol alabilir, başka türlüsü mümkün değildir. Marx’ın da zarif bir şekilde ifade ettiği gibi, “kapitalist üretimin önündeki en büyük engel bizzat kapitalizmin kendisidir.” Onca sömürü, yağma ve talandan sonra sermaye sınıfı şimdi daha fazlasını istiyor ve istemeye devam edecektir.

Yaklaşık son otuz yıldır devlet müdahalelerini tüm kötülüklerin kaynağı sayıp lanetleyen iktisatçılar, politikacılar, yangına körükle giden egemenlerin medyası, şimdilerde de devlet müdahaleleri için aynı şeyi mi düşünüyor, aynı şeyi mi söylüyor?..

Neoliberal yalanların pupa-yelken yol aldığı ve alternatifsiz tek düşünce mertebesine yükseltildiği dönemde durum hiç de söylendiği gibi değildi. Devlet müdahaleleri sadece sermaye sınıfının tek yanlı çıkarını gözettiğinde bu devletin ekonomiden elini çekmesi olarak sunuluyordu... Şimdi sermayenin yeni dönem ihtiyaçları için yeni bir devlet müdahalesi, müdahaleciliğin yeni bir versiyonu gündeme gelecek... daha fazlası değil.

Devlet müdahaleleri

Öyleyse bir hususa açıklık getirmek gerekiyor: Kapitalist üretim koşullarında devlet müdahaleleri ne anlama geliyor? Bir kere daha baştan bir yanlış anlamanın bertaraf edilmesi gerekir. Devletin niteliği kapitalist olarak kaldıkça, başlıca üretim araçları da özel mülkiyet konusu olmaya devam ettikçe, ücretli kölelik rejimi köklü bir değişikliğe uğramadıkça, devlet müdahaleleri her zaman egemen sınıfın hizmetindedir... Başka türlü olabilir mi? Aksi halde egemenlik kategorisinin bir değeri ve anlamı kalır mıydı?...

Mesela özelleştirmeleri ele alalım: Genel olarak özelleştirmelerin sermaye lehine, devletleştirmelerin [kamulaştırma ve sosyalleştirme farklı kavramlardır] de sermaye aleyhine olduğuna dair yaygın bir kanaat geçerlidir. Bir kısım sol da bu görüşü paylaşıyor ne yazık ki... Oysa kapitalist üretim tarzının geçerli olduğu koşullarda, özelleştirmeler ve devletleştirmeler tamamıyla sermaye sınıfının konjonktürel ihtiyaçlarının ve çıkarlarının ve sınıfsal güç dengelerinin bir gereği olarak gündeme gelir. Dolayısıyla ibre duruma göre bazen özelleştirmelerden, bazen de devletleştirmelerden yanadır ve sermayenin bu tercihi sanıldığı gibi ideolojik olmaktan önce ekonomik niteliktedir.

Zarar emekçi halka ödetiliyor

Elbette sermaye sınıfı ve bir bütün olarak burjuva sınıfı devletleştirmeler konusunda o kadar da rahat değildir... Zira onlar bazı şeyleri devletleştirirken başkalarının her şeyi sosyalleştirmesinin önünün açılmasından korkarlar. Devletleştirmeler egemen sınıfların ‘kerhen’ yapmaya mecbur oldukları bir şeydir. Bir şeyin özelleştirilmesi kârın özelleştirilmesi, devletleştirilmesi de zararın sosyalleştirilmesidir. Şimdilerde zarar eden şirketlere devletin el koyup, kurtarması zararın sosyalleştirilmesi, zararın emekçi halk çoğunluğuna ödetilmesidir.

Devlet zarar eden bir şirketi almak için üç şey yapabilir: 1. Devlet bütçesine dayanır bu iç borçların artması demektir; 2, para basar bu enflasyon demektir; 3. Dışardan borçlanır her üçünde de fatura değerin, zenginliğin yaratıcısı işçi sınıfına, bir bütün olarak emeğiyle geçinenlere çıkar...

Politik mücadele alanı olarak devlet

Bu vesileyle bir hatırlatma yamamız gerekiyor. Bilindiği gibi devlet egemen sınıfın, kapitalist sınıfın, daha geniş anlamada burjuvazinin bir egemenlik aracıdır ama aynı zamanda bir politik mücadele alanıdır da.

Dolayısıyla burjuva toplumunda da sömürülen sınıflar, mücadeleyle kimi sınırlı mevziler kazanabilirler nitekim kazandıkları da ama bu mevziler birincisi asla taşı yerinden oynatamazlar, bu, devletin niteliği olduğu gibi kalmaya devam ettikçe sanıldığından daha az önemlidirler; ikincisi, kalıcı değillerdir. Nitekim son yüzelli yılda, özellikle de ikinci emperyalistler arası savaş sonrası dönemde kazanılan mevzilerin birer birer düşürülmesi söylediğimizi doğrular niteliktedir.

Neoliberalizmin teklifleri

Şimdilerde iflası ilan edilmiş olan neoliberal çılgınlığın geçerli olduğu dönemde, insanlığa iki şey teklif edilmişti: Ekonomik alanda piyasa ekonomisi, politik alanda da liberal demokrasi ve bunun dışında da bir seçeneğin mümkün olmadığı, bunun tarihin sonu olduğu bile söylenmişti. Velhasıl sermayenin tek yanlı çıkarına işleyen bir ekonomi ve tam bir seçim ve temsil mistifikasyonu, bir tür sirk oyunu olan demokrasi oyunu...

Şimdilerde her ikisinin de foyası tüm açıklığıyla ortaya çıkmış bulunuyor. Aslında söz konusu olan sadece bir finansal kriz değil, sadece reel ekonomiyi de kapsayan bir ekonomik kriz de değil, bu aynı zamanda sistemin tüm veçhelerini, tüm kertelerini ve bileşenlerini angaje eden bir kriz. İşte gıda maddeleri krizi, enerji krizi, ekolojik kriz, iklim krizi, su krizi, sosyal kriz, etik [ahlâk] krizi... vb. Geriye bir şey kalıyor mu?

Esasen söz konusu olan kapitalizmin kendi suretinde yarattığı dünyanın krizi. Akıl hocaları ve onların aklıyla hareket eden politikacılar yeni bir ‘modeli’ dayatmak üzere kolları sıvamış görünüyorlar. İşte ekonomik büyümenin sağlanması, ihracatın artırılması, vb.  için önerilerde bulunuyorlar, bulunacaklardır. Kapitalizm koşullarında her ekonomik büyüme ileri sürüldüğü ve yaygın inanç kategorisi haline getirildiği gibi daha fazla refah anlamına gelmiyor.

Büyüme refah demek değil

Dolayısıyla ekonomik büyüme eşittir kalkınma o da eşittir refah denklemi tam bir safsatadan ibarettir. Bu temel yanılgıdan kurtulmak gerekir. Başka yerde ve defaten yazdığım gibi, orada söz konusu olan sermeyenin genişletilmiş ölçekte yeniden üretilmesidir ve asla kalkınma değildir. Üstelik o kadarı da sayısız sosyal ve ekolojik kötülükler pahasına gerçekleşebiliyor...

Zaten kapitalizm koşullarında kalkınma diye bir şey mümkün değildir. Bunlar sisteme kısa vadede zaman kazandırabilir ama krizi aşmaya asla yeterli olmaz, olmayacak. Zira, kanser tüm bünyeyi çoktan sarmış, metastas ilerlemiş durumda. Durum böylesine vahim ve aciliyet kesbetmişken, başlıca iki türlü yaklaşım söz konusu olabilir: ısrarla ve ahmakça aldatılmaya, oyuna gelmeye devam etmek veya yalancıların oyununu bozmak.

Elbette bunların her ikisi de mümkün ve her ikisinin de bir bedeli olacak. Muhtemel iki senaryonun ne olduğu, ne anlama geldiğine burada girmeyeceğim. Sadece şu kadarını söylemekle yetineceğim. Eğer bu gidiş vakitlice durdurulamaz ise, insanlığı bekleyen gelecek umut verici değil. Öyleyse daha geç olmadan üç şeyi, treni, kondüktörü ve personeli ve trenin istikametini değiştirmek gerekiyor...

Ve bu gayet mümkün. Şundan dolayı mümkün ki, eğer tüm bu olup bitenler, tüm bu kötülükler ve saçmalıklar birilerinin ‘bilinçli’ eyleminin sonucuysa, kendiliğinden, doğal, insan üstü güçlerin marifeti değilse ki, değildir, demek ki, başkalarının bilinçli eylemiyle de pekâlâ başka şeyler de mümkündür, başka türlü de olabilir... O zaman işe ‘sayın seyirci’ olmayı reddederek başlamak gerekecek... (FB/TK)