Özgür Bıraktığı Kadın Kahramanları Sonunda Öldürdü

Halide Edib'i babası Edib Bey Halide'yi belli bir yaşa kadar "Halid" ismiyle çağırıp, erkek gibi yetiştiriyor. Bu durumun Halide Edib'in kişiliğinde bir payı var mı?

Bu günden bakınca, bir kız çocuğunu oğlan çocuğu gibi çağırmak korkunç geliyor. Ancak o,  kız çocukların kenara itildiği bir dönemde büyüyor, ona "Halid" diye seslenmek bir bakıma güven vermiş olabilir ama mutlaka bir kafa karışıklığına da neden olmuştur.

Okulun parlak ve zeki kızı Halide, ilk kocası Salih Zeki ile evlenince "Evimin kocasına aidim" demeye başlıyor. Onun karakteri için bir çelişki değil mi?

Halide o aşkı "Zihnim Salih Zeki'nin zihninin kölesi olmuştu" diye anlatıyor. Birden bire evinin kadını olmak hayatının merkezine yerleşiyor ama uzun süre hamile kalamıyor ve bu onun için bir kâbus oluyor.

Salih Zeki tarafından sürekli aldatılması sanki hayatı boyunca süren bir travmaya neden olmuş...

Çok âşıkmış Salih Zeki'ye. O da döneminin birkaç dâhisinden biri. Halide Edib onun beynine de erkekliğine de âşık. Ama "Benim fikrimi kendi fikrine esir etmişti" diyerek kendisini eleştiriyor.

Evdeki âşık eş Halide Edib'in bir feminist olmasına neden olan dönüm noktası nedir?

Bence boşanma. Bir de 1908 ihtilali ve İkinci Meşrutiyet; siyasi ortam değişiyor, yazı yazmaya başlıyor, kanaat önderine dönüşüyor. Salih Zeki ile boşanması her şeyi pekiştiriyor. Boşanmayla bütün hayatına, iki çocukla, sıfırdan başlamak zorunda kalıyor. İddialı bir kadın, hedefleri var, bunları gerçekleştirmek için çok uğraşıyor.

Biraz da Halide Edib'in romanları ve kadınlığı üzerinde duralım. Raik'in Annesi kitabında namusu sorguluyor, Handan romanında cinsellik var. Halide Edib erkeklerin dünyasında erkek gibi bir kadın mı, yoksa kadınlığına sahip çıkan biri mi?

Erkek gibi kadın olduğunu söyleyen edebiyat eleştirmenleri ve feministler var. Benim kişisel yorumum böyle değil. Onun romanlarına bakarak Halide Edib'in kadın gibi bir kadın olduğunu düşünüyorum. Erkek gibi olduğu zamanlar yok değil ama genelde kadın gibi kadın bence. Ama Halide Edib için özgür bıraktığı kadın kahramanlarını sonunda öldürerek muhafazakârlıkla anlaştığı yolunda da bir eleştiri var.

Kadının cinsel özgürlüğünü de savunur muydu? Feminizm anlayışı nedir?

Zamanından çok ileri olduğunu söyleyebiliriz. O dönemki ev içi hayatı çok bilmiyoruz, Halide Edib'in romanı muhafazakâr hayatın kapısını kıran romanlar. Bu manada kadınların önünü açmıştır ama 50 yıl sonraki kadınların önünü kapatmış olabilir; kadınlar ondan belli ahlak dersleri da almış olabilirler. (SP)